Bogurodzica

http://bogurodzica.c10.pl/Bogurodzica.mp3

Chcesz na chwilę przenieśc się w czasy Średniowiecza?
Zamknij, więc oczy i kliknij na powyższy link ;)

Podsumowanie

Podsumowując naszą pracę chcemy zaznaczyć, że motyw matki w średniowieczu bardzo nas zainteresował. Zdobywanie wiadomości oraz poszerzanie wiedzy w tym zakresie sprawiło nam bardzo wiele przyjemności. Zauważyłyśmy, że wizerunek matki od bardzo dawna był niezwykle istotny oraz szczególnie podkreślany. Wszak w życiu każdego człowieka to właśnie matka pełni jedną z najważniejszych ról. Pisarze, artyści poświęcali bardzo wiele uwagi tym wyjątkowym osobom. Stały się dla nich źródłem inspiracji. Chcieli im się bliżej przyglądnąć, zrozumieć ich niezwykłą miłość i oddanie oraz wywyższyć, wyrazić szacunek dla nich. Wizerunek matki, który ukształtował się w średniowieczu powielany jest po dziś dzień. Jest to bowiem uniwersalny temat, który zawsze będzie każdemu człowiekowi bliski. Mamy nadzieję, że Państwa także zaciekawiłyśmy motywem matki oraz iż nasza strona była dla Was źródłem cennych informacji.

Stabat Mater Dolorosa w sztuce średniowiecznej

Pieta


Stabat Mater Dolorosa




Stabat Mater Dolorosa



Jezus na krzyżu umiera

Madonna w sztuce średniowiecznej

Maria z Dzieciątkiem z d. klasztoru klarysek we Wrocławiu




Tonująca MADONNA NA LWACH ZE SKARIMIERZA OK 1360



Madonna w Kadyksie




Piękna Madonna z Krużlowej w pałacu biskupim

Obraz matki we fragmentach "Pasji" Mela Gibsona

http://www.wrzuta.pl/film/hdqhQ5Pezd/get_video11

Modlitwa do Bogurodzicy, Krzysztof Kamil Baczyński

Któraś wiodła jak bór pomruków
ducha ziemi tej skutego w zbroi szereg,
prowadź nocne drogi jego wnuków,
byśmy milcząc umieli umierać.
Któraś była muzyki deszczem,
a przejrzysta jak świt i płomień,
daj nam usta jak obłoki niebieskie,
które czyste-pod toczącym się gromem.
Która ziemi się uczyłaś przy Bogu,
w której ziemia jak niebo się stała,
daj nam z ognia twego pas i ostrogi,
ale włóż je na człowiecze ciała.
Któraś serce jak morze rozdrała
w synu ziemi i synu nieba,
o, naucz matki nasze,
jak cierpieć trzeba.

Która jesteś jak nad czarnym lasem
blask-pogody słonecznej kościół,
nagnij pochmurną broń naszą,
gdy zaczniemy walczyć miłością.

21 III 1944

Fragmenty Rozmyślań Przemyskiego o Maryii

Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, Chrestomatia Staropolska. Teksty do roku 1543, wyd. 2, Wrocław 1995,s. 126-128.

"Posłuchajcie, bracia miła", czyli "Lament świętkorzyski" oraz "Bogurodzica"

Madonna z Lukki
Jan van Eyck


Posłuchajcie, bracia miła!
Chcęć wam skorzyć krwawą głowę;
Usłyszycie mój zamątek,
Jen mi się stał w Wielki Piątek.

Pożałuj mię stary, młody,
Boć mi przyszły krwawe gody:
Jednegociem Syna miała
I tegociem ożalała.

Zamęt ciężki dostał się mnie, ubogiej żenie,
Widząc rozkrwawione me miłe Narodzenie;
Ciężka moja chwila, krwawa godzina,
Widząc niewiernego żydowina,
Iż on bije, męczy mego miłego Syna.

Synku miły i wybrany,
Rozdziel z matką swoje rany;
A wszekom Cię, Synku miły, w swym sercu nosiła,
A takież Tobie wiernie służyła.
Przemów k'matce, bych się ucieszyła;
Bo już idziesz ode mnie, moja nadzieja miła.

Synku, bych Cię nisko miała,
Niecoś bych Ci wspomagała:
Twoja główka krzywo wisa, tęć bych ja podparła;
Krew po Tobie płynie, tęć bych ja utarła;
Picia wołasz, piciać bych Ci dała,
Ale nie lza dosiąc Twego świętego ciała.

O, aniele Gabryjele
Gdzie jest ono twe wesele,
Cożeś mi go obiecował tako bardzo wiele,
A rzekący: "Panno, pełna jeś miłości!"
A ja pełna smutku i żałości;
Spróchniało we mnie ciało i moje wszytki kości.

Proścież Boga, wy miłe i żądne maciory,
By wam nad dziatakmi nie były takie to pozory,
Jele ja, nieboga, ninie dziś zeźrzała
Nad swym, nad miłym Synem krasnym,
Iż on cirpi męki, nie będąc w żadnej winie.

Nie mam ani będę mieć inego,
Jedno Ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego.

„Lament świętokrzyski” jest utworem średniowiecznym. Powstał ok. XV w. Należy do liryki żalu. Jest wypowiedzią lamentacyjną. Spotykamy się tutaj z wizerunkiem Matki Boskiej cierpiącej, czyli częstym wówczas motywem Stabat Mater dolorosa. Rzecz dzieje się pod krzyżem, gdzie wisi Jezus. Matka Boska, która jest podmiotem lirycznym, zwraca się czułą apostrofą do ludzi i przytacza smutną historię swojego życia. Jest Ona ukazana w tej pieśni jako nie postać święta, lecz przede wszystkim ludzka. Odczuwa żal, ogromny smutek, a nawet bunt po stracie syna tak samo jak każda kobieta, matka po stracie swojego dziecka. Utożsamia się z innymi matkami i życzy im aby nigdy nie spotkało również je takie cierpienie. Nie potrafi pogodzić się z losem, który spotkał ją i ukochanego syna. Prosi o współcierpienie oraz litość. Używa określeń ekspresywnych by podkreślić swoją ciężką sytuację. Stosuje także czułe apostrofy do syna, które są najbardziej przejmujące i wzruszające...


-----------------------

Bogurodzica dziewica1, Bogiem sławiena2 Maryja1,
U twego Syna Gospodzina3 matko zwolena4, Maryja!
Zyszczy nam5, spu<ś>ci nam6.
Kyrieleison7.


Twego dziela Krzciciela, bożycze9,
Usłysz głosy, napełń myśli10 człowiecze.
Słysz11 modlitwę, jąż nosimy12,
A dać raczy13, jegoż14 prosimy:
A na świecie zbożny15 pobyt,
Po żywocie raski przebyt16.
Kyrieleison.
1 Bogurodzico Dziewico... Maryjo (formy mianownikowe użyte w funkcji wołacza; 2 przez Boga sławiona; 3 Pana; 4 wybrana; 5 pozyskaj, zjednaj nam; 6 ześlij, spuść nam; 7 Panie, zmiłuj się; 8 dla twego Chrzciciela (św. Jana); 9 synu Boga (wołacz od słowa bożyc - syn Boga); 10 spełń myśli, zamiary, pragnienia; 11 wysłuchaj; 12 którą zanosimy, odprawiamy; 13 racz; 14 czego, o co; 15 pobożny (lub: pomyślny, dostatni); 16przebywanie, mieszkanie w raju.





Bogurodzica, najstarszy przekaz rękopiśmienny, r. 1407

Nie znamy oryginalnego tekstu Bogurodzicy, nie znamy jego brzmienia w momencie powstania.Nie jesteśmy w stanie dokładnie określić miejsca i czasu powstania pieśni oraz wskazać twórcy słów i melodii.Utwór w ustnym przekazie ulegał przekształceniom i zmianom.Zapis kcyński uznany został za najbliższy oryginałowi. Był on wykonany przez człowieka zapewne dobrze wykształconego muzycznie, na co wskazuje to iż tekstowi towarzyszą nuty. Niektóre wyrazy ,a właściwie ich pisownia świadczą o tym , że pochodził z Wielkopolski. Nie jest wykluczone, iż znał on również kolejne, nie zapisane przez siebie strofy pieśni Bogurodzica, ale ominął je, nie odczuwając ich powiązania z dwiema pierwszymi zwrotkami. W tekście kryje się więcej zagadek i iejazności, niż jesteśmy w stanie dostrzec "gołym okiem" : od najgłębszych treści teologicznych po segmentację ciągu następujących po sobie wyrazów, czy wreszcie- po znaczenie a nawet pisownię pojedynczych słów.Maryja występuje w pierwszej strofie jako pośredniczka między modlącym się ludem a Swym Synem. Lud kieruje prośbę do Maryji, by wybłagała łaski u Swego Syna i zesłała im je na ziemię.





Bogurodzica, rękopis z roku 1407
http://bogurodzica.c10.pl/img/bogurodzica-org.jpg

Motyw Stabat Mater Dolorosa(Stała Matka Boleściwa)

Bolejąca Matka stojąca pod krzyżem katowanego Syna to motyw upowszechniony zarówno w sztuce jak i literaturze europejskiej. Matka uwydatnia ludzki wymiar matczynego cierpienia , jego skalę uczuciową, eksponuje zarazem ludzką wspólnotę odczuć .
W utworze POSŁUCHAJCIE BRACIA MIŁA reprezentuje gatunek wypowiedzi lamentacyjnej, tzw. Skargi, żalu.
Przejmujące parafrazy motywu Stabat Mater… ukazują- poza boleścią Matki- pasję (mękę) Syna. Owe sceny pasyjne, stanowiące zwłaszcza w średniowieczu temat wielu różnogatunkowych dzieł.
W LAMENCIE ŚWIĘTOKRZYSKIM zwracają uwagę wyraźne opozycje czasowe( przeszłość i doświadczona dramatyczna teraźniejszość) oraz przestrzenne ( sfera ziemska i ponadziemska, duchowa, sakralna, jednoczone zbawczym drogowskazem krzyża). Współcierpienie z Synem( ‘’compassio”) Marii czyni z Niej również Współodkupicielkę; natomiast Jej współczucie dla możliwych cierpień innych ziemskich matek pozwala uznać Ja za „ Mater Misericordiae- Matkę Miłosierdzia pośredniczącą litościwie między ludźmi a Bogiem

Chrześcijańska rodzina pielgrzymuje do Jerozolimy


href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKY0L68xAe8RbC1zIQiEnrL6gKfN2VG1218jMFScXQUeNrEACIqhsboAOJAjmFPY50XFCBi4BWknBsOyXuSHyH5q2t8MB8sqIrgoyNdms455Q9F3Ci9CwW0CKkI8lzzt-zkU0LBDb5N7k/s1600-h/mateczka11.jpg">






Historia oczernionej cesarzowej





Ślub Sybilii, siostry Baldwina IV,z Gwidonem z Lusignan

KOBIETY W CZASACH WYPRAW KRZYŻOWYCH

Podczas czterech stuleci trwania KRÓLESTWA JEROZOLIMSKIEGO( XII- XV) jak i na przestrzeni dziejów sylwetki kobiet są niezwykle zróżnicowane, swoją postawą wywołują podziw oraz zdumienie.



LISTY DO DAMY, KTÓRE NIE WYRUSZYŁY NA WYPRAWĘ
KRZYŻOWĄ
Hrabia Stefan do swojej lubej i łaskawej małżonki Adeli do swoich ukochanych dzieci, do wszystkich swoich wasali, z pozdrowieniami i życzeniami pomyślności.
Droga moja, możesz być zupełnie pewna, że posłaniec, którego wyprawiam, by dodał Ci otuchy, zostawił mnie pod Antiochią(….) Zapewniam Cię, droga moja, że posiadam teraz dwukroc więcej srebra, złota i innych bogactw niż w chwili, gdy Cię opuszczałem, choć trudno będzie Waszej Łaskawości w to uwierzyć(…).


Regine Pernoud, Kobiety w czasach wypraw krzyżowych, Iwona Badowska, Gdańsk 1995, s.25.


ORGANIZOWANIE ŻYCIA W ZIEMI ŚWIĘTEJ

Kobiety wydawały na świat dzieci mimo trudnych warunków bytu, losu, z jakim musiały się zmierzyć podczas licznych wypraw krzyżowych. Kobiety odgrywały istotną rolę w przekazywaniu dóbr rodzinnych, w sukcesji tronu. Matki wykazywały się szczególną aktywnością we wszystkich dziedzinach życia, co dowodzą dokumenty archiwalne. Wykazują, że kobiety działają nieustannie na terenie Jerozolimy i bliskich miejscowości. Ich obecność jest aktywna, wielostronna i odpowiedzialna. Przykładem takiego dokumentu jest KARTULARIUSZ KAPITUŁY Świętego Grobu w Jerozolimie. Opisujący początki Królestwa Jerozolimskiego.








CO UJAWNAJĄ AKTY SĄDĄWE NA TEMAT MIEJSCA KOBIETY W SPOŁECZEŃSTWIE


Obecność kobiet i dzieci potwierdzona w dokumentach sądowych stała się zwyczajem, który został podkreślony podczas wypraw krzyżowych. Jako przykładem można posłużyć się postaciom Aloizy lub Heloizy wraz z mężem Gilardem i dziećmi, Rowerem, Alboinem, Markiem i Ameliną, sprzedają kapitule dwa sklepy, każdy z pięterkiem określonym jako solarium ( chodzi tu pewnie o taras), których położenie jest ściśle oznaczone(…). Akt sprzedaży ustanowiono w 1155 roku(116). Być może rodzina planowała nabyć za owych sto siedemdziesiąt bizantów, które uzyskały z tej sprzedaży, nowy sklep, a może chodziło o zmianę miejsca?
Regine PERNOUD, Kobieta w czasach wypraw krzyżowych, Iwona Bacowska, wyd. 1995, s. 48.





KOBIETY NA WYGNANIU I W NIEWOLI

Kobiety- nie szlachcianki, plebejki- mieszczki, chłopki- ich los spoczywał w niewoli. Autor Księgi dwóch ogrodów, kronikarz muzułmański, pisze:

Mężczyzna jego żona i dzieci byli sprzedawani jako całość na licytacji. W Damaszku stawka za więźnia spadła do trzech dinarów. Widziałem też, jak sprzedawano mężczyznę, jego żonę i pięcioro dzieci, trzech synów i dwie córki, za osiemdziesiąt dinarów.
Los wszystkich matek, które znalazły się w niewoli był taki sam jak od początku wypraw krzyżowych : dla młodych kobiet oznaczało to harem , dla innych – służbę.
Regine PERNOUD, Kobieta w czasach wypraw krzyżowych, Iwona Bacowska, wyd. 1995, s. 124.



„ZDUMIEWAJĄCA” BRYGIDA ZE SZWECJI

Jedną z kobiet , która odbyła w XIV wieku pielgrzymkę do Ziemi Świętej jest „Zdumiewająca” Brygida ze Szwecji. Była mistyczką której życie i modlitwy były pełne wizji i objawień. Wydawałoby się, że swoje życie spędziła w klasztorze pełnym cieszy i spokoju. Brygida jednak urodzona była w Szwecji w 1303 roku. Była matką ośmiorga dzieci, w tym niesfornego Karola. Żoną została w wieku 15\16 lat seneszala Ulfa, który pełnił obowiązki na dworze królewskim. Podczas obowiązków rodzinnych lub służbowych doznawała wyjątkowych objawień

Suknia damska: fragment kwatery ze sceną narodzenia Marii w ołtarzu Wita Stosza w kościele Farnym NMP w Krakowie,1477-1489 r.


Suknia damska z szerokim dekoltem obszytym zdobnymi frędzlami, obcisłymi długimi rękawami i rzędem guzów na przodzie: postac Thaisis w inicjale Q w rękopisie Vitae Patrum z biblioteki klasztoru Cystersów w Henrykowie(f.108)r.

Suknie damskie z szerokimi lecz płytkim dekoltem i obcisłymi długimi rękawami: fragment malowideł ściennych z postaciami panien mądrych, zdobiących oratorium klasztorne w opactwie cysterskim w Lądzie, około 1360- 1370r.


Obcisła suknia damska zapinana u góry na guziki.

Ubiór matki,kobiety jako żony modnej

Podstawowym ubiorem kobiecym latem był rąbek ( czepiec przepaska), koszula spodnia, długa koszula wierzchnia, zapaska i obuwie. Zimą oprócz tych dodatków ubierała suknię, płaszcz oraz sukienne pończochy. Strój świąteczny różnił się od codziennego materiałem ubioru, a także kolorystyką. Kobiety z wyższych pozycji społecznych używały drożnych tkanin, dodatków do ubioru, a także musiały spełniać wymogi aktualnej mody. Ubiór świąteczny wieśniaczki miał podobną wartość jak tkanina ubioru zamożnej mieszczanki, która traktowała ten strój jako powszedni. Strój świąteczny dominował najbardziej w okazywaniu zamożnych szerokich szat. W pierwszej połowie XIV wieku modna jest suknia opinająca tors, rękawy przedłużone od łokcia w ostre ścięte zwisy. W drugiej połowie wieku dominują suknie poszerzane klinami, dopasowane górą, o wysokich rękawach. Na początku XV wieku pojawiają się szaty typu houppelande z układanymi fałdami z szerokimi rękawami, natomiast suknie wąskie nosi się do płaszczy z trenem ciągnącym się po ziemi. W drugiej połowie wieku powracają suknie z dopasowaną górą, poszerzane z obfitym dołem oraz wąskimi rękawami. Pozorną skromność rekompensuje głęboki dekolt sięgający prawie do pasa. Rękawy ozdabiane były różnymi naszyciami. Nauki kościelne narzuciły zasadę zakrywania ciała kobiety z wyjątkiem twarzy i dłoni. Ukazywać włosy mogły tylko dzieci i młodziutkie dziewczynki. Kobiety zamężne obowiązywało zasłanianie włosów. Zasłaniając je ozdobną chustą. Zakaz ukazywania włosów kobiecych spowodował przewrotną reakcję mody w średniowieczu.
Erotyka stroju kobiecego wyrażana była nie tylko w kroju szat i dodatków, podkreślał ją tyko kolor. Symbolika kolorów była mniej rygorystycznie przestrzegana: możliwości techniczne, wrażliwość estetyczna i życiowe potrzeby wpływały na dobór kolorów.

Uścisk powitalny małżonków: scena Spotaknia Joachima i Anny w poliptyku z kościoła parafialnego w Olkuszu, malowanym przez Jana Wielkiego i Stanisława Starego, 1485r.

Obyczajowość seksualna

Kobieta nie mogła zostać matką przed ślubem , ponieważ jej powinnością kobiety było zachować dziewictwo aż do zamążpójścia. Z wymogiem tym wiąże się katalog zachowań, których, przestrzeganie, w oczach konkurentów do ręki i czujnych oraz żądnych sensacji plotkarzy, stanowi gwarancję czystości panny. ŚWIADECTWEM cenienia dziewictwa kobiety wychodzącej za mąż są bardzo surowe kary za gwałt w prawodawstwie polskim, jak i europejskim . Gwałt na kobiecie .obok podpalenia , rabunku na drodze i najazdy na dom, podlegał kompetencji sądów starościńskich. W tej suwerenności prawa dostrzegać również należy chęć zadośćuczynienia utraty czci przez kobietę. „Cudzym żonom albo panom gwałt uczyniwszy a ijch czci pozbabiwszy…”. Utrata przed ślubem w czystym średniowieczu była hańbiąca. Tolerowano natomiast pozamałżeńskie stosunki z narzeczonym, o ile rodzina nie była mu przeciwna. Małgorzata Mościk swą historię przedstawiła przed sądem . Jako panna mieszkała u rodziców, tu odwiedzał ją Wojciech, tu podejmowano go miodem i piwem in spem matrimonialis. Przy świadkach deklarował swą gotowość do zawarcia ślubu. Nie opierała się, gdy zapragnął ją posiąść. Pozbawił ją dziewictwa i żył z nią jeszcze jakiś czas, a następnie porzucił. Podjęcie życia seksualnego przez niezamężną szlachciankę( dowodem była ciąża), obok niesławy groziło utratą prawa dziedziczenia.

matka rodzicielka

Matka w średniowieczu nie miała łatwego losu. Kobieta była wydawana za mąż bez jakiejkolwiek własnej zgody. O wszystkim o wiele wcześniej decydowali jej rodzice. W ten sposób 12-letnia dziewczynka została wydawana za mąż. Na wsi działo się to ok.16 roku życia dziewczynki. Zadziwiające było to jak dużo średniowieczna mieszczanka rodziła dzieci. Typowa florencka kobieta przez całe swoje życie rodziła ok. 10 dzieci! Jednak statystki umieralność potomków były zatrważające. Ok. 50% dzieci urodzonych nawet w wyższej klasie nie dożywało 20 roku życia! Matki średniowieczne posiadały ogrom obowiązków. Musiały rodzić i wychowywać dzieci, zarządzać domem, czasami zarządzać również interesami swojego męża. Pod częstą nieobecność ukochanego stawała się dominą w rodzinie oraz w domu. Musiała umieć pogodzić zatem wiele obowiązków. Zarówno swoje, jak i męża, a także w wyższych warstwach - służby. Musiała także stać na straży rodzinnej harmonii, bezpieczeństwa i porządku. Miała wyraźnie określony status. Podsumowując, była jednocześnie córką, matką, żoną, a to wszystko pociągało za sobą wiele różnych praw i obowiązków...

Nauka pisania z użyciem woskowej tabliczki oraz cwiczenie się w czytaniu z książki: fragment środkowej części tryptyku rodziny Marii przedstawiające Marie Jakubową z synami oddającą się wraz z nimi w lekturze.

Nauka czytania: fragment obrazu Rodziny Marii z przedstawieniem Marii Jakubowej uczącej czytac swoje dzieci. Kościół parafialny w Rocławicach, pocz. XVI w.

Nauka gry na lutni i śpiewu(?) oraz lektura książek w rodzinnym gronie: fragment części środkowej tryptyku Rodziny Marii z kościoła parafialnego w Stobiecku Miejskim, przedstawiający Marię Jakubową i Marię Salome z dziecmi, 1519 r.

Chłopiec ukarany chłostą przez ojca w obecności wtawiającej się za nim matki, inicjał P w rękopisie Bibli wykonanej w warsztacie Laurina z Klatovych(f.442), Czechy, 1414 r.

Pojęcie "matka"

Kobieta- matka zajmowała w domu u boku męża wysoką pozycję. Była szanowana, liczono się z jej zdaniem. Po śmierci męża, kobieta zostawała wdową, przejmowała opiekę nad nieletnim potomstwem oraz zarzadzała gospodarstwem domowym. Wdowa miała prawo do zarządzania domem i majątkiem zmarłego męża do tego momentu gdy pozostawała wdową...

Wstęp o średniowieczu

Nazwa epoki i jej chronologia

Nazwa epoki wywodzi się z XV wieku. Polskie słowo „śreniowiecze” wywodzi się od określenia „ media ateas”(czas, wieki średnie). Myśliciele renesansowi postanowili w ten sposób oddzieli ich epokę od kultury starożytnej. Wieki średnie od XVI stulecia uznawane były za okres degeneracji kultury i obyczajów.

Granica między starożytnością, a średniowieczem jest trudna do ustalenia, dlatego jako początek średniowiecza przyjmuje się umownie upadek państwa rzymskiego -476 n.e data ta jednak nie jest jednoznaczna gdyż proces upadku Rzymu był długotrwały. Powoli zmieniała się również mentalnoś mieszkańców Cesarstwa, co związane było z pojawieniem się chrześcijaństwa. Dążenie do podprządkowania wszelkich zjawisk życia jednemu celowi – zbawieniu przejawiała się we wszytskichpoczynaniach kościoła jako instytucji: w używaniu języka łacińskiego jako języka kościelnego, we wprowadzaniu wszędzie jednolitejorganizaji kościelnej, w poddawaniu swej kontroli wszystkich niemal dziedzin życia ludzkiego. Nauka w tym okresie pozostała także pod kontrolą kościoła i dostosowana była do potrzeb religii i opierała się na autortecie Bibli. Przeznaczeniem i głównym celem nauki było rozumowe uzasadnienie prawd religijnych. Toteż rozwijamły się jedynie kierunki : teologia, filozofia.

Nauka średnioweiczna przejęła pewne poglądy filozoficzne i metody dowodzenia od greckiego uczonego Arystotelesa i odpowiednio je przekształciła, aby były zgodne z religią. W ten sposób przystosowany do potrzeb kościoła Arystoteles stał się na długie wieki autorytetem naukowym Średniowiecza.