"Posłuchajcie, bracia miła", czyli "Lament świętkorzyski" oraz "Bogurodzica"

Madonna z Lukki
Jan van Eyck


Posłuchajcie, bracia miła!
Chcęć wam skorzyć krwawą głowę;
Usłyszycie mój zamątek,
Jen mi się stał w Wielki Piątek.

Pożałuj mię stary, młody,
Boć mi przyszły krwawe gody:
Jednegociem Syna miała
I tegociem ożalała.

Zamęt ciężki dostał się mnie, ubogiej żenie,
Widząc rozkrwawione me miłe Narodzenie;
Ciężka moja chwila, krwawa godzina,
Widząc niewiernego żydowina,
Iż on bije, męczy mego miłego Syna.

Synku miły i wybrany,
Rozdziel z matką swoje rany;
A wszekom Cię, Synku miły, w swym sercu nosiła,
A takież Tobie wiernie służyła.
Przemów k'matce, bych się ucieszyła;
Bo już idziesz ode mnie, moja nadzieja miła.

Synku, bych Cię nisko miała,
Niecoś bych Ci wspomagała:
Twoja główka krzywo wisa, tęć bych ja podparła;
Krew po Tobie płynie, tęć bych ja utarła;
Picia wołasz, piciać bych Ci dała,
Ale nie lza dosiąc Twego świętego ciała.

O, aniele Gabryjele
Gdzie jest ono twe wesele,
Cożeś mi go obiecował tako bardzo wiele,
A rzekący: "Panno, pełna jeś miłości!"
A ja pełna smutku i żałości;
Spróchniało we mnie ciało i moje wszytki kości.

Proścież Boga, wy miłe i żądne maciory,
By wam nad dziatakmi nie były takie to pozory,
Jele ja, nieboga, ninie dziś zeźrzała
Nad swym, nad miłym Synem krasnym,
Iż on cirpi męki, nie będąc w żadnej winie.

Nie mam ani będę mieć inego,
Jedno Ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego.

„Lament świętokrzyski” jest utworem średniowiecznym. Powstał ok. XV w. Należy do liryki żalu. Jest wypowiedzią lamentacyjną. Spotykamy się tutaj z wizerunkiem Matki Boskiej cierpiącej, czyli częstym wówczas motywem Stabat Mater dolorosa. Rzecz dzieje się pod krzyżem, gdzie wisi Jezus. Matka Boska, która jest podmiotem lirycznym, zwraca się czułą apostrofą do ludzi i przytacza smutną historię swojego życia. Jest Ona ukazana w tej pieśni jako nie postać święta, lecz przede wszystkim ludzka. Odczuwa żal, ogromny smutek, a nawet bunt po stracie syna tak samo jak każda kobieta, matka po stracie swojego dziecka. Utożsamia się z innymi matkami i życzy im aby nigdy nie spotkało również je takie cierpienie. Nie potrafi pogodzić się z losem, który spotkał ją i ukochanego syna. Prosi o współcierpienie oraz litość. Używa określeń ekspresywnych by podkreślić swoją ciężką sytuację. Stosuje także czułe apostrofy do syna, które są najbardziej przejmujące i wzruszające...


-----------------------

Bogurodzica dziewica1, Bogiem sławiena2 Maryja1,
U twego Syna Gospodzina3 matko zwolena4, Maryja!
Zyszczy nam5, spu<ś>ci nam6.
Kyrieleison7.


Twego dziela Krzciciela, bożycze9,
Usłysz głosy, napełń myśli10 człowiecze.
Słysz11 modlitwę, jąż nosimy12,
A dać raczy13, jegoż14 prosimy:
A na świecie zbożny15 pobyt,
Po żywocie raski przebyt16.
Kyrieleison.
1 Bogurodzico Dziewico... Maryjo (formy mianownikowe użyte w funkcji wołacza; 2 przez Boga sławiona; 3 Pana; 4 wybrana; 5 pozyskaj, zjednaj nam; 6 ześlij, spuść nam; 7 Panie, zmiłuj się; 8 dla twego Chrzciciela (św. Jana); 9 synu Boga (wołacz od słowa bożyc - syn Boga); 10 spełń myśli, zamiary, pragnienia; 11 wysłuchaj; 12 którą zanosimy, odprawiamy; 13 racz; 14 czego, o co; 15 pobożny (lub: pomyślny, dostatni); 16przebywanie, mieszkanie w raju.





Bogurodzica, najstarszy przekaz rękopiśmienny, r. 1407

Nie znamy oryginalnego tekstu Bogurodzicy, nie znamy jego brzmienia w momencie powstania.Nie jesteśmy w stanie dokładnie określić miejsca i czasu powstania pieśni oraz wskazać twórcy słów i melodii.Utwór w ustnym przekazie ulegał przekształceniom i zmianom.Zapis kcyński uznany został za najbliższy oryginałowi. Był on wykonany przez człowieka zapewne dobrze wykształconego muzycznie, na co wskazuje to iż tekstowi towarzyszą nuty. Niektóre wyrazy ,a właściwie ich pisownia świadczą o tym , że pochodził z Wielkopolski. Nie jest wykluczone, iż znał on również kolejne, nie zapisane przez siebie strofy pieśni Bogurodzica, ale ominął je, nie odczuwając ich powiązania z dwiema pierwszymi zwrotkami. W tekście kryje się więcej zagadek i iejazności, niż jesteśmy w stanie dostrzec "gołym okiem" : od najgłębszych treści teologicznych po segmentację ciągu następujących po sobie wyrazów, czy wreszcie- po znaczenie a nawet pisownię pojedynczych słów.Maryja występuje w pierwszej strofie jako pośredniczka między modlącym się ludem a Swym Synem. Lud kieruje prośbę do Maryji, by wybłagała łaski u Swego Syna i zesłała im je na ziemię.





Bogurodzica, rękopis z roku 1407
http://bogurodzica.c10.pl/img/bogurodzica-org.jpg